Κείμενο: Μαρίνος Γιούργας

Φωτογραφίες: Βασίλης Σπυρόπουλος

Τα Αντικύθηρα είναι ένας μικρό νησί που βρίσκεται μεταξύ των Κυθήρων και της Κρήτης. Τόπος με άγρια ομορφιά που έγινε γνωστός από τον περίφημο μηχανισμό των Αντικυθήρων, ένα εύρημα που θεωρείται ως ο πρώτος αναλογικός υπολογιστής που κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής Περιόδου και χρησιμοποιούνταν ως όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων. Το ναυάγιο των Αντικυθήρων με τον ομώνυμο μηχανισμό ανακαλύφθηκε τυχαία το 1902 από αλιείς από τη Σύμη.

Είναι όμως ο μηχανισμός των Αντικυθήρων το μοναδικό μυστικό που έκρυβαν για χρόνια τα νερά του Αιγαίου που περιβάλλουν το νησί;

Τον Αύγουστο του 2017 ο Γεώργιος Καρέλας, ιστορικός ερευνητής και ερασιτέχνης δύτης, μαζί με το Νίκο Καρατζά, εκπαιδευτή καταδύσεων, στα πλαίσια των καλοκαιρινών διακοπών τους επισκέφτηκαν το νησί όπου μετά από μελέτη ιστορικών αρχείων έψαχναν για τα ίχνη ενός αναγνωριστικού αεροσκάφους τύπου Baltimore που κατέπεσε κοντά στις βόρειες ακτές του νησιού το Δεκέμβριο του 1943.

Κατόπιν έρευνας ιστορικών αρχείων και αναφορών της RAAF οι δυο ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για το αναγνωριστικό αεροσκάφος της 454Sqn. της Βασιλικής Αυστραλιανής αεροπορίας RAAF με πιλότο τον P/O (later F/L) William Alroy Hugh ‘Alan’  ORSLEY RAAF. (POW at Stalag Luft III) και πλήρωμα P/O Colin William WALKER,(W/Ag.)403291 RAAF KIA.W/O John ‘Shorty’ GARTSIDE,(W/Ag.)NZ 404599 RNZAF KIA.F/L Leslie Norman ROW, (N)117013RAFVR KIA το οποίο αφού πραγματοποίησε αναγνωριστική πτήση πάνω από τα νησιά του Αιγαίου και τράβηξε φωτογραφίες από τις θέσεις πλοίων του Άξονα έγινε αντιληπτό από 2 Γερμανικά Bf109 που το καταδίωξαν.

Το αναγνωριστικό αεροσκάφος κατάφερε να γλιτώσει από την καταδίωξη και άρχισε να πετά σε χαμηλό ύψος αλλάζοντας πορεία κοντά στη Σέριφο για να διαφύγει  από τους διώκτες του.

Επόμενο σημείο στην πορεία θα ήταν η περιοχή των  Αντικυθήρων όπου αποκτώντας οπτική επαφή ο πιλότος θα έπαιρνε σίγουρη πορεία  για την επιστροφή του στη βάση στην Amiriya της Αιγύπτου. Πλησιάζοντας σε αυτό το σημείο αναφοράς και ενώ το αεροπλάνο είχε οπτική επαφή με το νησί των Κυθήρων δύο Bf 109 εμφανίστηκαν πάλι από την μεριά της Κρήτης  και επιτέθηκαν στο μοναχικό αεροπλάνο.

Η μικρή Γερμανική φρουρά στα Αντικύθηρα είχε παρατηρήσει τη συμπεριφορά αυτή των συμμαχικών αναγνωριστικών και έτσι ένα σχέδιο αναχαίτισης στήθηκε. Τα νησιά του Αιγαίου, υπό Γερμανική κατοχή πλέον είχαν βάσεις από τις οποίες οι δυνάμεις κατοχής παρατηρούσαν τις κινήσεις των συμμαχικών δυνάμεων. Συμπληρωματικές δεξαμενές καυσίμων προστέθηκαν σε κάποια Me 109 που θα αναλάμβαναν την αποστολή να περιπολούν στην περιοχή.

Σύμφωνα με όλα τα στοιχεία που έχουμε μέχρι τώρα η επίθεση έγινε από Messerschmitt της Jg 27 μοίρας από την Κρήτη. Τα Messerschmitt Bf 109 μετά από 7 επιθέσεις πραγματοποίησαν καίρια πλήγματα στο Baltimore μέχρι που το αριστερό φτερό άρχισε να φλέγεται, η ενδοεπικοινωνία διακόπηκε και η απόφαση για αναγκαστική προσγείωση έγινε γνωστή στα μέλη του πληρώματος από τον πιλότο  με οπτικά σήματα και χειρονομίες…και τα μέλη του πληρώματος ανταποκρίθηκαν δηλώνοντας έτοιμα για αυτή την κατάσταση ανάγκης…

Οι Pilot Officer Walker and Warrant Officer Gartside είχαν τραυματιστεί από τα πυρά των Messerschmitt.

Ο πιλότος στην αναφορά του μετά την αιχμαλωσία αναφέρει…

’’είχα δύο επιλογές, να επιχειρήσω αναγκαστική προσγείωση στο νησί ( που λόγω της μορφολογίας του αυτό θα ισοδυναμούσε με αυτοκτονία) ή να προσθαλασσωθώ… προτίμησα το δεύτερο… Είδα ένα σημείο που η ακτογραμμή φαινόταν κομμένη (προφανώς για να υπάρξει επιλογή πρόσβασης στο εσωτερικό του νησιού)

Αμέσως σήκωσα την καλύπτρα μπροστά μου διακρίνοντας ότι και ο σμηναγός Raw (σύμφωνα με τους όρους της Αυστραλιανής αεροπορίας) είχε σηκώσει την δική του καλύπτρα… Κατά την προσθαλάσσωση έχασα τις αισθήσεις μου και όταν τις ανέκτησα το αεροπλάνο βυθιζόταν με το ρύγχος, το νερό είχε φτάσει στο ύψος του λαιμού μου και δεν διέκρινα κανένα από το πλήρωμά μου στην επιφάνεια…προσπάθησα να τους εντοπίσω  κολυμπώντας πάνω από το σημείο που βυθιζόταν το αεροπλάνο αλλά δεν διέκρινα τίποτα…αναγκάστηκα να κολυμπήσω στην ακτή όπου κατέφυγα πάνω σε ένα βράχο όπου με εντόπισαν ψαράδες από τα Αντικύθηρα και με πήγαν στον Ποταμό όπου παραδόθηκα στη Γερμανική φρουρά και κατέληξα αιχμάλωτος…Το αεροσκάφος βυθίστηκε στη Βόρεια άκρη των Αντικυθήρων σε απόσταση περίπου 250 μέτρων από την ακτή….»

Κατά την επίσκεψη στο νησί το 2017 ο καιρός δεν επέτρεψε να γίνει κατάδυση στο σημείο που πιθανόν ήταν το αεροπλάνο, όμως οι δύο έμπειροι ερευνητές περισυνέλλεξαν πληροφορίες για τον εντοπισμό του σε μελλοντική επίσκεψη στα Αντικύθηρα.

Το Μάιο του 2024 η ομάδα της AegeanTec, υπό τον εκπαιδευτή κατάδυσης Μαρίνο Γιούργα, σε συνεργασία με το καταδυτικό κέντρο Kythera Dive Center του Γ. Λάμπογλου και τον Γ. Καρέλα, ανέλαβαν να προχωρήσουν την έρευνα και να βρουν την ακριβή θέση του αεροπλάνου με τελικό στόχο την κατάδυση και καταγραφή του εν λόγω ναυαγίου. Μετά από σειρά επισκέψεων στο νησί και με τη βοήθεια της τοπικής κοινωνίας την Κυριακή 14/7/2024 η ομάδα καταδύθηκε στην περιοχή Βορειοδυτικά του Λιμανιού Ποταμός των Αντικυθήρων και μετά από υποβρύχια έρευνα στο βάθος των 62 μέτρων το Martin Baltimore που κατέπεσε στην περιοχή το Δεκέμβριο του 1943 εμφανίστηκε μπροστά στην καταδυτική ομάδα μας και στο φακό του έμπειρου υποβρύχιου φωτογράφου μας Βασίλη Σπυρόπουλου.

Διαπιστώσαμε ότι η άτρακτος ήταν σε σχετικά καλή κατάσταση παρά την παραμονή της στο βυθό για 81 χρόνια.

Από την πρόσκρουση το μπροστινό τμήμα του αεροπλάνου έχει αποκολληθεί ενώ η καλύπτρα του πιλοτηρίου δε βρίσκεται στην θέση της συμφωνώντας με την περιγραφή του πιλότου της Αυστραλιανής Βασιλικής Αεροπορίας.

Το τμήμα από τον πυργίσκο των πολυβόλων μέχρι το ουραίο φτερό έχει υποστεί σημαντική ζημιά και μέρη του έχουν αποκολληθεί.

Τα πτερύγια των κινητήρων του Baltimore έχουν υποστεί σημαντική παραμόρφωση υποδηλώνοντας ότι κατά τη διάρκεια της προσθαλάσσωσης οι κινητήρες λειτουργούσαν. Τα πολυβόλα από τον πυργίσκο πίσω βρίσκονται στην θέση τους υπενθυμίζοντας ότι πριν 81 χρόνια σημάδευαν τα εχθρικά Γερμανικά αεροπλάνα που καταδίωκαν το Martin Baltimore.

Από τα ανοίγματα του αεροπλάνου είναι φανερά τμήματα του εξοπλισμού του, το πιλοτήριο, τα καθίσματα του πληρώματος, και πολλές λεπτομέρειες που από την κατάσταση τους συμπεραίνεται ότι η σφοδρότητα της σύγκρουσης δεν άφησε πολλά περιθώρια στο άτυχο αλλά γενναίο πλήρωμα του αεροσκάφους.

Μετά από δύο μέρες ολοκληρώσαμε τις καταδύσεις μας, πάντοτε με σεβασμό στην υποβρύχια πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας αποσκοπώντας στην ανάδειξη της Ελλάδας ως καταδυτικού προορισμού, και αναχωρήσαμε από το άγριας ομορφιάς τοπίο των Αντικυθήρων με όμορφες εικόνες από το βυθό αυτού του μοναδικού νησιού. Απαντήσαμε στο ερώτημα που μας βασάνιζε για αρκετά χρόνια και πλέον μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι ο βυθός των Αντικυθήρων δεν κρύβει μόνο τα αρχαίο ναυάγιο και τα σπάνια ευρήματα του αλλά διαθέτει και άλλους «θησαυρούς» που μαρτυρούν την πλούσια σύγχρονη ιστορία του.

Σε όλη αυτή την προσπάθεια είχαμε στο πλευρό μας το Δήμαρχο Κυθήρων και Αντικυθήρων Ευστράτιο Χαρχαλάκη, τον Πρόεδρο της κοινότητας Αντικυθήρων Γ. Χαρχαλάκη, τους κατοίκους του νησιού Νίκο Κωνσταντινίδη και Ανδρέα Χαρχαλάκη και φυσικά τους επαγγελματίες ψαράδες των Αντικυθήρων που γνωρίζουν το βυθό του καλύτερα από το σπίτι τους και βοήθησαν στην έρευνα μας.

 

Πηγές:

1. Alamein to the Alps by Mark Lax

2. Γ. Καρέλας προσωπικά αρχεία

3. Ενάλια Αεροπορική Αρχαιολογία – Αρχεία Ν. Καρατζάς

4. Wikipedia