By Pierre Kosmidis

Φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Κυρίμης, δημοσίευση κατόπιν αδείας

Ο κύριος οπλισμός του «Ναυτικού Οχυρού Φλεβών (Ν.Ο.Φ.)» ήταν μια πυροβολαρχία (τεσσάρων πυροβόλων) των 178 χιλιοστών, εγκατεστημένη σε δεσπόζον ύψωμα, στο μέσο του νησιού.

Τα πυροβόλα (όλα είχαν αφαιρεθεί από το παροπλισμένο θωρηκτό «Λήμνος») βρίσκονταν εδραιωμένα σε μεγάλες τσιμεντένιες βάσεις, με διάμετρο 9 μέτρων.

Ο σύγχρονος επισκέπτης, παρατηρώντας τις τσιμεντένιες βάσεις που διασώζονται μέχρι σήμερα, δύσκολα μπορεί να φανταστεί ότι δε βλέπει παρά την «κορυφή του παγόβουνου» και ότι ακριβώς από κάτω, κρύβονται εντυπωσιακά καταφύγια.

Τα συγκεκριμένα καταφύγια ήταν άμεσα συνδεδεμένα με τα υπερκείμενα πυροβόλα και είχαν ως στόχο την προστασία του πληρώματος, την αποθήκευση οβίδων και άλλων υλικών καθώς και τη διασφάλιση της απρόσκοπτης και άμεσης τροφοδοσίας πυρομαχικών (μέσω ειδικού μηχανικού συστήματος).

Παρά το περιορισμένο μέγεθός τους, πρόκειται για αρκετά εντυπωσιακά καταφύγια. Τα ξεχωριστά σημεία τους, είναι η θωρακισμένη πόρτα σε σχήμα ασπίδας, το ιδιαίτερο πάχος στα τοιχώματα, ο κεντρικός θάλαμος με το ιδιόρρυθμο σχήμα και κυρίως οι μηχανισμοί μεταφοράς και ανύψωσης των βλημάτων.

Η είσοδος στο κάθε καταφύγιο γίνεται από καθοδική τσιμεντένια κλίμακα (μήκους 4 μέτρων). Στο τέλος της, περνώντας μια θωρακισμένη πόρτα, βρισκόμαστε στον προθάλαμο ( 2 Χ 2 μ ). Από εκεί, κατεβαίνοντας μια σειρά από επιτοίχια μεταλλικά σκαλοπάτια τύπου «Π», οδηγούμαστε 4-5 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, στον κεντρικό θάλαμο (με εμβαδό περίπου 20 τμ).

Το σχήμα του κεντρικού θαλάμου είναι ιδιαίτερα περίεργο, εντούτοις είναι πλήρως λειτουργικό για τον σκοπό που καλείται να επιτελέσει ο συγκεκριμένος χώρος (τροφοδοσία πυροβόλων).

Στις δύο άκρες του θαλάμου, υπάρχουν ισάριθμες μεταλλικές κατασκευές που δέχονται βλήματα και τα ανεβάζουν κάθετα, στη βάση του πυροβόλου (η τσιμεντένια βάση του πυροβόλου διαθέτει δύο κάθετους μεταλλικούς αγωγούς, για τη μεταφορά βλημάτων από το εσωτερικό).

Οι δύο συσκευές στο εσωτερικό ενώνονται μεταξύ τους με μεταλλικές ράγες μεταφοράς πυρομαχικών, ενώ μεταλλικοί φορείς μεταφοράς πυρομαχικών υπάρχουν και σε συγκεκριμένα σημεία στην οροφή.

Ο κεντρικός θάλαμος επικοινωνεί με τους δύο δευτερεύοντες θαλάμους του καταφυγίου. Ο πρώτος θάλαμος (3 Χ 7 μ), χρησίμευε αποκλειστικά για την αποθήκευση πυρομαχικών.

Αυτό συμπεραίνεται από τις ράγες μεταφοράς που διατρέχουν την οροφή. Ο δεύτερος θάλαμος (2 Χ 7 μ) στερείται παρόμοιας εγκατάστασης στην οροφή, άρα πρέπει να είχε γενική χρήση. Κάθε δευτερεύων θάλαμος σφραγίζει σε δύο σημεία, με ισάριθμες θωρακισμένες πόρτες.

Και οι δύο αυτοί θάλαμοι, καταλήγουν σε έναν μικρό προθάλαμο (1 Χ 5 μ), ο οποίος με τη σειρά του βγάζει στη δευτερεύουσα έξοδο. Η έξοδος προστατεύεται από βαριά θωρακισμένη πόρτα, μετά από την οποία ξεκινάει ανοδική τσιμεντένια κλίμακα που οδηγεί στο εξωτερικό.

Οι 6 θωρακισμένες πόρτες είναι όλες «ναυτικού» τύπου 1, δηλαδή βαριές θωρακισμένες πόρτες που αφαιρέθηκαν από παροπλισμένα θωρηκτά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, πιθανότατα από το «Λήμνος».

Οι «ναυτικές» πόρτες είχαν ένα μικρότερο «παραθυράκι» στο μέσο τους που μπορούσε να ανοιγοκλείσει αυτόνομα και απαντώνται σε 3 διαφορετικούς τύπους.

Αν εξαιρέσουμε την πόρτα στην έξοδο διαφυγής που έχει το συνηθισμένο μέγεθος, όλες οι άλλες πόρτες είναι ιδιαίτερα μικρές και ο επισκέπτης πρέπει να κινείται σκυφτός.

Δεν είναι ξεκάθαρο αν η χρήση τόσο μικρών θυρών, ήταν απόρροια έλλειψης μεγάλων θυρών ή εσκεμμένη επιλογή, λόγω στενότητας χώρου.

Ιδιαίτερης μνείας χρήζει η πόρτα που ενώνει τη βληματοθήκη με τον κεντρικό θάλαμο, καθώς είναι η μοναδική πόρτα καταφυγίου που έχουμε δει, με σχήμα «ασπίδας».

Βεβαίως, το σχήμα αυτό, αν και παράδοξο για καταφύγιο, είναι απολύτως λειτουργικό, αν κάποιος παρατηρήσει το όλο «στήσιμο» του χώρου στο συγκεκριμένο σημείο.

Η κατασκευή του καταφυγίου είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Το πάχος των τοίχων ξεκινάει από 60 εκατοστά (εσωτερικοί τοίχοι) και καταλήγει σε 80 εκατοστά (εξωτερικοί τοίχοι).

Η οροφή είναι επίπεδη και το ύψος ποικίλει ανά θάλαμο (από 2 έως 3 μέτρα), ενώ στα περισσότερα σημεία της, είναι επενδυμένη με μεταλλική θωράκιση.

Σε αρκετά σημεία του καταφυγίου υπάρχουν αεραγωγοί, οι απολήξεις των οποίων είναι εμφανείς και έξωθεν του καταφυγίου. Αεραγωγοί δεν υπάρχουν μόνο με τον «έξω κόσμο», αλλά και μεταξύ των θαλάμων.

Επίσης, κοντά στην κεντρική είσοδο, υπάρχει και μια μικρή υδραυλική εγκατάσταση.

Το όλο εμβαδό του καταφυγίου είναι κατά προσέγγιση, 75 τμ.
Ορισμένα από τα καταφύγια του συγκεκριμένου τυπου, παρουσιάζουν διαφορές στη διαρρύθμιση των εισόδων/εξόδων (π.χ. έλλειψη τσιμεντένιων σκαλιών, πριν την κεντρική είσοδο).

Εντούτοις, το εσωτερικό είναι πανομοιότυπο.

Η κατάσταση των καταφυγίων είναι μέτρια. Το τσιμέντο δεν παρουσιάζει ίχνη ιδιαίτερης καταπόνησης και η υγρασία στους τοίχους είναι περιορισμένη.

Τα σημάδια της σκουριάς είναι αρκετά έντονα, όχι τόσο στις θωρακισμένες πόρτες και στη θωρακισμένη οροφή, όσο στα ηλεκτρικά και στο μηχανισμό φόρτωσης των οβίδων (σύστημα ανύψωσης και ράγες μεταφοράς).

Επίσης, κάποια από τα μεταλλικά σκαλοπάτια τύπου «Π» είναι έτοιμα να ξεκολλήσουν και η κατάβαση πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή.

Η ηλεκτρική εγκατάσταση δεν είναι πλέον λειτουργική (πολλά τμήματά της κείτονται στο έδαφος) και το ίδιο ισχύει για το μηχανισμό μεταφοράς και φόρτωσης βλημάτων.

Μέσα στο καταφύγιο δεν υπάρχουν πολλά σκουπίδια, αλλά υπάρχουν αρκετές πέτρες, ξύλα, καλώδια και νεκρά πτηνά.

Σε κάποια σημεία στους τοίχους, προηγούμενοι επισκέπτες έχουν χαράξει τις υπογραφές τους μαζί με μηνύματα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν γελοιογραφίες που έχουν ζωγραφίσει στους τοίχους, οι γερμανοί στρατιώτες που επάνδρωσαν το Ν.Ο.Φ. μετά τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας.